رکن الهدی

) نتایج اثرگذاری خانواده بر کودک

نتایج اثرگذاری تربیت وراثتی و تربیت محیطی خانواده را می توان در ابعاد مختلف شخصیت کودک جستجو کرد. به عبار ت دیگر نتایج فعالیت ها و مراقبت های ارثی و محیطی والدین باید به رشد همه جانبۀ بیانجامد برخی از ابعاد وجودی کودک که بعنوان ماحَصَل نقش خانواده در تربیت مورد نظر می باشد، عبارتند از:

1 ـ تربیت دینی و مذهبی

2 ـ تربیت عاطفی

3 ـ تربیت علمی و فرهنگی

4 ـ تربیت اجتماعی کودک

و ….

منظور ما از تربیت دینی و مذهبی یا معنوی کودک این است که خانواده باید تمایلات و گرایشهای الهی و مذهبی که در فطرت پاک کودک سرشته شده است به عالیترین وجه و تا حد کمال مطلوب به عرصۀ ظهور برساند. کودک خداگونه بار آید و راههای تقرب جوئی به مبدأ را از همان ابتداء زندگی به او تعلیم دهند.

امام خمینی دراین خصوص می فرمایند:

امام خمینی(ره) تنها توجه خود را به تربیت عمدی محدود نکرده است بلکه به رفتارهائی که ممکن است کودک در خانه بطور ناآگاهانه از پدر و مادر و دیگر اعضاء کسب کند اشاره می کند. در این خصوص می فرمایند:

«از دامن شما خانمها باید شروع بشود از دامن شما باید این مطلب شروع بشود که بچه ها را تربیت کنید، یک تربیت صحیح اسلامی به اینکه خودتان بچه در دامنتان هست، از شما دروغ نشنود بعد دروغگو درآید از کار و اگر این دید مادر دروغ می گوید، بعد هم دید پدر دروغ می گوید این دروغگو می شود. اگر دید مادر آدم صحیحی است، پدر آدم صحیحی است این صحیح بار می آید».[10]

در جائی دیگر امام خمینی می فرمایند:

«اول مدرسه ای که بچه دارد دامن مادر است، مادر خوب بچه خوب تربیت می کند و خدای نخواسته اگر مادر منحرف باشد بچه از همان توی دامن مادر منحرف بار می آید …».[11]

ـ درجملات مذکور حضرت امام به محیط خانه بعنوان یک عامل مؤثر در تربیت کودک اشاره می کنند:

در جائی دیگر می فرمایند: «… خانوادۀ شما باید مدرسه باشد، تعلیم احکام اسلام، تهذیب اخلاق نونهالان، شما باید نونهالان مُهَذَّب تحویل معلمان بدهید …» [12]

ـ در سخنان اخیر امام به تربیت عمدی کودکان توسط والدین اشاره می کنند.     ادامه دارد

«… سایر رژیمها از بسیاری امور غافل بودند و اسلام از هیچ چیز غافل نیست یعنی اسلام انسان را تربیت می کند به همۀ ابعادی که انسان دارد … بالاتر از آن صحبت دارد یعنی از آنوقتی که ازدواج حاصل نشده است بین پدر و مادر، اسلام برای ساختن انسان دستور دارد که چه زنی و انتخاب چه مردی را آن زن انتخاب کند، وضع اخلاقش چطور باشد، وضع دیانتش چطور باشد، یک نفر زارع وقتی بخواهد یک زراعتی بکند و یک تخمی را در یک زمین کشت بکند این زمین را باید ملاحظه کرد، آن چیزهائیکه موجب تربیت این است باید ملاحظه بکند»… اسلام همین معامله را با افراد انسان کرده است … قبل از آنکه کشت شود دستور دارد که پدر و مادرها چه جور باشند یعنی ازدواج چه جور باید باشد این برای این است که ملاحظه عاقبت این امر را کرده است که اگر پدر و مادر یکی از آنها مثلاً اخلاقش فاسد باشد، اعمالش اعمال غیر انسانی باشد، این بچه هایی که پیدا می شود به واسطۀ وراثتی که هست در کار اینها در او تأثیر دارد …».[9]

ـ امام خمینی در جملات متعدد مذکور به نقش وراثت از دیدگاه اسلام پرداخته اند و بطور مستقیم وراثت را بعنوان یکی از راههای اثرگذاری بر کودک، با آوردن مثالی ملموس برای عموم مطرح کرده است.

ـ راه دیگر اثرگذاری خانواده بر کودک محیط خانه می باشد، بچه در محیط خانه هم بطور عمدی، یعنی با تصمیم و اراده والدین، و هم بطور غیر عمدی، یعنی بطور ناآگاهانه و غیر مستقیم تربیت می شود. توجه به تربیت غیرعمد اهمیت بسزایی دارد چرا که بدون آنکه والدین بخواهند و بدانند رفتارهائی را در کودک ایجاد می کند. اینجاست که علاوه بر گفتار، والدین با رفتار خود باید به هدایت طفل کمک کنند.

با توجه به مبانی علم تعلیم و تربیت و با توجه به سخنان امام خمینی(ره) پاسخ سوال مذکور این است که عمدتاً خانواده از دو راه بر جسم و جان کودک اثر می گذارد:

1 ـ وراثت (قبل از تولد)   2 ـ محیط (قبل و بعد از تولد)

منظور ما از وراثت، میراث بیولوژیکی یا زیستی می باشد. وراثت بطورکلی یعنی انتقال بعضی از خصوصیات ارثی والدین یا خویشان به فرزندان است و همین امر سبب شباهت فرزندان به والدین یا خویشان آنها می باشد که در تربیت کودکِ فردا نقش بسزائی دارد. وراثت شامل تمام عواملی می شود که در وقت انعقاد نطفۀ فرد حضور دارند. این عوامل بلافاصله پس از انعقاد نطفه محیط تربیت کودک را تشکیل می دهد و از این پس تربیت تحت تأثیر وراثت و محیط قرار می گیرد».[8]

تحقیقات نشان می دهد که بسیاری از خصوصیات بدنی مثل رنگ پوست، گروه خون، کوتاه یا بلندی قد، جثه، شکل و قیافۀ اعضاء حسی و پاره ای از خصوصیات روانی مثل هوش یا جنبه های عاطفی و طبع و یا مزاج اشخاص تحت تأثیر عوامل ارثی قرار دارد.

محیط خانواده شامل محیط قبل از تولد (رحم مادر) و محیط بعد از تولد می باشد. قبل از تولد عواملی مانند نوع تغذیۀ مادر، داروهائی که مصرف می کند امراضی که بوسیله میکرب یا ویروس به بچه منتقل می نماید، فشار خون، سن مادر، تعداد وضع حمل او، نوع خون مادر در رشد بچه اثر دارند. نوع عادات و مهارتها و خلق و خویهائی که فرد کسب می کند تا حد زیادی مربوط به شرایط و اوضاع و احوال محیط بعد از تولد کودک می شود. خانواده، موقعیت فرد در خانواده، ارتباط او با بزرگسالان خانواده، وقایعی که در خانه اتفاق می افتد ـ رفتار پدر و مادر با همدیگر و با فرزندان و طرز تربیت والدین همه روی رفتار فرد تأثیر می گذارد.

از ترکیب و تلفیق صحبتهای اخیر می توان نتیجه گرفت که محیط بد ممکن است مانع بروز بعضی از صفات خوب ارثی شود، اما محیط خوب نمی تواند جانشین وضع بد ارثی باشد، وراثت صفاتی را بالقوه در فرد قرار می دهد و امکاناتی برای او بوجود می آورد. محیط مساعد استعدادها و امکانات ارثی را ظاهر می سازد و پرورش می دهد.

ـ با مطالعه سخنان امام خمینی(ره) به این نکته رهنمون می شویم که ایشان به راههای نفوذی والدین (وراثت و محیط) بر کودکان توجه مستقیم کرده است. در این خصوص حضرت امام می فرمایند:

سوالی که دراین بخش از مقاله مطرح می شود این است که خانواده از چه طرقی نقش تربیتی خویش را ایفا می کند؟ با توجه به مبانی علم تعلیم و تربیت و با توجه به سخنان امام خمینی(ره) پاسخ سوال مذکور این است که عمدتاً خانواده از دو راه بر جسم و جان کودک اثر می گذارد: 1 ـ وراثت (قبل از تولد) 2 ـ محیط (قبل و بعد از تولد) منظور ما از وراثت، میراث بیولوژیکی یا زیستی می باشد. وراثت بطورکلی یعنی انتقال بعضی از خصوصیات ارثی والدین یا خویشان به فرزندان است و همین امر سبب شباهت فرزندان به والدین یا خویشان آنها می باشد که در تربیت کودکِ فردا نقش بسزائی دارد. وراثت شامل تمام عواملی می شود که در وقت انعقاد نطفۀ فرد حضور دارند. این عوامل بلافاصله پس از انعقاد نطفه محیط تربیت کودک را تشکیل می دهد و از این پس تربیت تحت تأثیر وراثت و محیط قرار می گیرد».[8] تحقیقات نشان می دهد که بسیاری از خصوصیات بدنی مثل رنگ پوست، گروه خون، کوتاه یا بلندی قد، جثه، شکل و قیافۀ اعضاء حسی و پاره ای از خصوصیات روانی مثل هوش یا جنبه های عاطفی و طبع و یا مزاج اشخاص تحت تأثیر عوامل ارثی قرار دارد. محیط خانواده شامل محیط قبل از تولد (رحم مادر) و محیط بعد از تولد می باشد. قبل از تولد عواملی مانند نوع تغذیۀ مادر، داروهائی که مصرف می کند امراضی که بوسیله میکرب یا ویروس به بچه منتقل می نماید، فشار خون، سن مادر، تعداد وضع حمل او، نوع خون مادر در رشد بچه اثر دارند. نوع عادات و مهارتها و خلق و خویهائی که فرد کسب می کند تا حد زیادی مربوط به شرایط و اوضاع و احوال محیط بعد از تولد کودک می شود. خانواده، موقعیت فرد در خانواده، ارتباط او با بزرگسالان خانواده، وقایعی که در خانه اتفاق می افتد ـ رفتار پدر و مادر با همدیگر و با فرزندان و طرز تربیت والدین همه روی رفتار فرد تأثیر می گذارد. از ترکیب و تلفیق صحبتهای اخیر می توان نتیجه گرفت که محیط بد ممکن است مانع بروز بعضی از صفات خوب ارثی شود، اما محیط خوب نمی تواند جانشین وضع بد ارثی باشد، وراثت صفاتی را بالقوه در فرد قرار می دهد و امکاناتی برای او بوجود می آورد. محیط مساعد استعدادها و امکانات ارثی را ظاهر می سازد و پرورش می دهد. ـ با مطالعه سخنان امام خمینی(ره) به این نکته رهنمون می شویم که ایشان به راههای نفوذی والدین (وراثت و محیط) بر کودکان توجه مستقیم کرده است. در این خصوص حضرت امام می فرمایند: